Żółwie

Pochodzenie żółwii

żółwie (testudines) są przedstawicielami gromady gadów (reptilia). Gady pojawiły się na ziemi prawdopodobnie przed 300 milionami lat, jeszcze w erze paleozoicznej. To właśnie gady, jako pierwsze wśród kręgowców, ostatecznie przeniosły życie zwierzęce na ląd.
Większość gadów wyginęła ok. 70 milionów lat temu. Do naszych czasów dotrwały tylko 4 rzędy: żółwie, krokodyle, gady łuskonośne (węże I jaszczurki) oraz hatteria (tylko u wyb. N. Zelandii).
Żółwie są jedną z najstarszych I najpierwotniejszych grup gadów występujących współcześnie. Pojawiły się już w początkach ery mezozoicznej (górny trias). W jurze I kredzie były liczne I pospolite: miały typową żółwią postać. U schyłku trzeciorzędu istniały formy organicznie bliskie dzisiejszym gatunkom.
Przodkowie żółwi są nieznani. Nie odnaleziono form pośrednich, które łączyłyby żółwie z prymitywnymi gadami okresu węglowego. Żółwie nie są też spokrewnione z innymi grupami gadów. Najstarszym odkrytym żółwiem jest pochodzący z górnego triasu triasochelys.

Budowa

pancerz
Jest jedynym w świecie kręgowców przykładem szkieletu zewnętrznego. Powstał z przekształconych w płyty żeber I ościstych wyrostków kręgów. Dolną część pancerza stanowią zmodyfikowane obojczyki I żebra brzuszne. Właściwy pancerz zbudowany jest z płytek kostnych ściśle ze sobą zrośniętych I u większości gatunków pokrytych rogowymi tarczkami.
karapaks - to część grzbietowa skorupy
plastron - część brzuszna
- pancerz żółwii lądowych - jest wysoko sklepiony, o kopulistym kształcie, masywny I twardy.
- pancerz żółwii wodnych - karapaks ma kształt silnie spłaszczony, opływowy. Jest on mniej wytrzymały na nacisk, ale za to jego kształt umożliwia sprawniejsze poruszanie się w wodzie.
czaszka
Czaszka żółwia ma masywną budowę I pozbawiona jest otworów skroniowych I ciemieniowego. W czaszce brak jest zębów. Zastępują je rogowe listwy, tworzące mocny dziób okrywający szczęki.
nogi
- kończyny żółwi lądowych - mają kształt słupowaty (zwłaszcza tylne). Zakończone są krótkimi, tępymi pazurkami. Żółwie lądowe poruszają się powoli, niezdarnie, unosząc ciało nad powierzchnię gruntu. Mimo to, są dobrymi piechurami I potrafią przebyć znaczne odległości.
- kończyny żółwi ziemnowodnych - są spłaszczone I całkowicie lub częściowo spięte błoną pławną. Żółwie ziemnowodne pływają uderzając o wodę naprzemian lewą I prawą parą nóg. Niektóre gatunki (np. Z rodzaju chrysemys), posługują się przy szybkim pływaniu tylnymi, lepiej rozwiniętymi kończynami, natomiast przednie łapy przyciśnięte są do boków pancerza.
- kończyny żółwi miękkoskorupowych - mają kształt łopatkowatych wioseł, przystosowanych wyłącznie do pływania. Dobrze wykształcona błona pławna łączy zrośnięte palce, a pazury występują tylko na trzech z nich.
skóra
Skóra żółwi jest gładka tylko we fragmentach ukrytych pod pancerzem. Głowa I częściowo szyja, podobnie jak odnóża I ogon są na ogół chropowate I pokryte rogowymi łuskami. Na nogach występują często duże rogowe guzki. Także ogon jest chroniony przez rogowe twory - zachodzące na siebie łuski lub tarczki.

jak odróżnić samca od samicy?

Wygląd zewnętrzny u obu płci jest podobny. Odróżnienie samca od samicy bywa u żółwi czasem trudne, a u bardzo młodych osobników jest praktycznie niemożliwe. Oto kilka cech, które mogą to jednak ułatwić:

samiec
- posiada wyraźnie dłuższy, muskularny ogon oraz wklęsły plastron.
- dorosłe samce gatunków ziemnowodnych mają charakterystyczne długie pazurki na przednich łapach.
samica
- u samic tarcza brzuszna jest płaska, bądź lekko wypukła.
- ogon jest wyraźnie mniejszy niż u samców

Zmysły

mózg - u żółwii jest on mały, ale dobrze rozwinięty. Nie można mówić o ich wielkiej inteligencji, potrafią jednak rozróżniać kolory (np. Czerwony) I zapamiętywać nieskomplikowane kształty I formy geometryczne, tak, że można żółwie w minimalnym stopniu tresować, przyzwyczajając do prostych skojarzeń: np. Pukanie w akwarium z podaniem karmy czy ręki człowieka z kąpielą.
oczy - są dobrze wykształcone. Wzrok jest zmysłem dominującym. Żółwie widzą pewien zakres światła podczerwonego, a badania wykazały Iż są w stanie dostrzec różnice w grubości linii rzędu 0,1 mm.
nos - ośrodki węchowo-smakowe są również dobrze rozwinięte. Bodźce węchowe docierają poprzez jamę nosową. Właściwym organem powonienia jest narząd jacobsona. U żółwi jest on rozwinięty nieco słabiej niż u węży I jaszczurek. Mimo to potrafią już z daleka zwęszyć samicę czy ulubiony pokarm.
ucho - jest narządem słuchu, a także równowagi. Ośrodek słuchu jest dobrze wykształcony, mimo to żółwie są w zasadzie głuche. Jest to głuchota ośrodkowa, polegająca na niemożności kojarzenia odbieranych dźwięków. Ten niedostatek jest zrekompensowany niezwykłą wrażliwością na wibracje przenoszone np. Poprzez grunt. Są one przekazywane za pośrednictwem kości szczęk do ucha wewnętrznego. W ten sposób żółwie są w stanie rejestrować fale dźwiękowe o częstotliwości kilkuset herców na sekundę, niesłyszalne dla człowieka.

Rozmnażanie

żółwie wydają na świat młode znosząc jaja. Ich liczba waha się od 2 do 20 u gatunków lądowych, a zbliża się do kilkuset u żółwi morskich. Mały żółwik opuszczający skorupkę jest wierną repliką swoich rodziców, zdolną do samodzielnego życia. Żółwie nie budują gniazda I nie interesują się losem swoich młodych.

Gody żółwi przypadają na okres wiosenny. Pozostaje wtedy dość czasu, by ze złożonych jaj wykluły się przed zimą małe żółwiki. Zdarza się jednak na obszarach o chłodniejszym klimacie, że złożone jaja zimują I młode przychodzą na świat dopiero wiosną przyszłego roku.

Żółwie składają jaja wyłącznie na lądzie. Dla niektórych żółwi wodnych jest to jedyny kontakt ze środowiskiem lądowym.
Żółwie są w zasadzie samotnikami, a łączenie się w pary w okresie godowym przebiega dość dowolnie. Po spotkaniu się samca I samicy następuje rytuał zalotów. Żółwie wodne zataczają koła I opływają samicę w rozmaity sposób. Samce z gatunku graptemys I chrysemys posiadają długie pazurki na przednich łapach, którymi którymi "Głaszczą" samicę po górnej części pancerza.
Ciekawie zachowują się samce żółwi lądowych - np. Greckich. Ich zaloty polegają na gryzieniu I to czasem mocno, samicy po łapach, usiłują złapać dziobem za brzeg skorupy lub stukają pancerzem o pancerz. W czasie wiosennych godów, zwłaszcza w okresie kopulacji, samce wydają specyficzny, piszczący dźwięk. Jest to jedyna okazja, aby usłyszeć głos żółwia, który poza oznaczającym strach syczeniem, nie wydaje żadnych dźwięków.

Czy wiesz, że...

na świecie żyje obecnie około 230 gatunków żółwi (z podgatunkami prawie 340).
żółwie zamieszkują wszystkie kontynenty z wyjątkiem antarktydy.
żółwie można spotkać na lądzie, w wodach słodkich I w morzach. Występują w ciepłym I umiarkowanym klimacie, najliczniejsze są jednak w strefach tropików I subtropików.
żółwie rosną powoli, jedynie w młodym wieku notuje się znaczne przyrosty, aż do czasu gdy żółw osiągnie dojrzałość płciową, a jego wielkość uczyni go niestrawnym dla drapieżników.
jedynym naturalnym wrogiem dorosłych żółwi są ptaki drapieżne. Chwytają one ofiarę w szpony I spuszczają z dużej wysokości na kamienie, aby rozbić pancerz
najmniejszym żółwiem świata jest osiągający zaledwie 11 cm długości żółw pajączkowy (pyxis arachnoides) z madagaskaru.
niewiele większe - do 12 cm. Są żółwie z gatunku homopus, zamieszkujące góry afryki południowej.
największymi żółwiami lądowymi są oczywiście olbrzymy z wysp galapagos. Żółw słoniowy (geochelone elephantopus) osiąga długość pancerza 1-2 m, a jego ciężar dochodzi do 230 kg.
żółwiowi słoniowemu dorównuje rozmiarami żółw olbrzymi (geochelone gigantea) z seszeli.
imponujące są także rozmiary gatunków morskich. Żółw zielony (chelonia mydas) dochodzi do 1,5 m długości I 250 kg wagi. Niewątpliwy zaś rekord wielkości należy do ogromnego żółwia skórzastego (dermochelys coriacea). Ten bardzo rzadki już gatunek osiąga 2 m długości I 800 kg wagi, a rekordowe rozmiary to 3 m długości I ciężar blisko 2 tony.
żółwie dożywają sędziwego wieku głównie dzięki bardzo wolnej przemianie materii.
150 lat dla żółwi olbrzymich z gatunku geochelone to wiek zaledwie rozsądny (teoretycznie mogą dożywać 300 lat).
drapieżne gatunki żółwi piżmowych żyją podobno nie dłużej niż 30 lat.
europejski żółw błotny dożywa 100-120 lat. Prawdopodobnie do setki mogą się także zbliżyć inne popularne gatunki żółwi lądowych, przy czym szansę na tak zaawansowany wiek mają jednie zwierzęta hodowane pod odpowiednią opieką człowieka.